อนาคตของพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทย?

เกริ่นนำ

ประเทศไทยมีวิสัยทัศน์เกี่ยวกับการผลิตไฟฟ้าจากพลังงานนิวเคลียร์ โดยมีความพยายามหลายครั้งที่จะใช้แหล่งพลังงานนี้ แม้จะยังไม่สามารถทำได้สำเร็จ ในครั้งแรกเป็นความพยายามก่อสร้างโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ ขนาด 600 เมกะวัตต์ ซึ่งเป็นเครื่องปฏิกรณ์นิวเคลียร์แบบน้ำเดือด (BWR) ในปี 2509 ที่อ่าวไผ่ จังหวัดชลบุรี[1] แต่ต้องพับโครงการนี้ไปเนื่องจากแรงต่อต้านของประชาชน[2] ความกังวลเกี่ยวกับต้นทุน[3] และการค้นพบแหล่งก๊าซธรรมชาติในอ่าวไทยในช่วงทศวรรษ 1970[4] ทำให้ประเทศมีแหล่งพลังงานทางเลือกในช่วงทศวรรษ 1970-1980 แต่การสนับสนุนพลังงานนิวเคลียร์ได้เริ่มขึ้นใหม่ในช่วงทศวรรษ 2000

นับเป็นครั้งแรกที่มีการบรรจุโครงการโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ ขนาด 2,000 เมกะวัตต์ ในแผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้า 2550 (PDP 2550) ในเดือนพฤษภาคม 2552 มีการปรับปรุงแผนดังกล่าว โดยระบุว่าเป็น “ความต้องการโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ในประเทศไทย"[5]

แผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้ามักมีการปรับปรุงทุกสามหรือสี่ปี ในแผน PDP 2553 (2553-2573) ยังบรรจุแผนที่จะเริ่มก่อสร้างโรงไฟฟ้านิวเคลียร์แห่งแรกและแห่งที่สองในระหว่างปี 2563-2564 ดังที่แหล่งข้อมูลซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐให้ข้อมูลว่า 

“คณะกรรมการนโยบาย​พลังงานแห่งชาติของไทย ได้จัดให้มีการศึกษาความเป็นไปได้สำหรับโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ในประเทศ และได้อนุมัติแผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้าสำหรับปี 2550-2564 ในปี 2550 โดยรวมถึงการพัฒนาการผลิตพลังงานนิวเคลียร์ 4000 เมกะวัตต์ไฟฟ้า ระหว่างปี 2563-2564 แผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้าฉบับใหม่ปี 2553-2573 ได้รับความเห็นชอบในปี 2553 โดยกำหนดให้มีหน่วยผลิตห้าหน่วย ที่มีกำลังผลิตหน่วยละ 1000 เมกะวัตต์ไฟฟ้า ระหว่างปี 2563-2571”[6]

แผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้าทุกฉบับตั้งแต่ปี 2550 ยังคงบรรจุแผนการพัฒนาโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ แต่มีการตัดออกไปจากแผนล่าสุดคือ PDP 2561 (ปรับปรุงครั้งที่ 1: 2561-2560)

ความเป็นมาของแผนพัฒนาโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ในประเทศไทย[7]

แหล่งข้อมูล: รวบรวมจากหลายเว็บไซต์[8]^, [9]^{, [10]}

การพัฒนาพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทย

การตัดพลังงานนิวเคลียร์ออกไป สะท้อนถึงผลวัตทางการเมืองเกี่ยวกับการจัดทำแผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้าของประเทศไทย โดยอาจมีการรื้อฟื้นพลังงานนิวเคลียร์ในแผนดังกล่าวในเวลาใดก็ได้ในอนาคต หน่วยงานที่เกี่ยวข้องยังคงทำงานเกี่ยวกับการพัฒนาพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศ โดยเฉพาะการแสวงหาการยอมรับและการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ที่เชี่ยวชาญเรื่องเทคโนโลยีนิวเคลียร์

ตามข้อมูลของ INIR Mission (Integrated Nuclear Infrastructure Review ในเดือนธันวาคม 2553) ประเทศไทยจะสามารถตัดสินใจอย่างมีความรู้เกี่ยวกับการนำพลังงานนิวเคลียร์มาใช้[11]

ในระหว่างปี 2551-2554 ประเทศไทยได้เตรียมแผนการที่จะ “เริ่มผลิตพลังงานนิวเคลียร์” รวมทั้งช่วงเตรียมโครงการและการศึกษาความเป็นไปได้ และการคัดเลือกพื้นที่ที่เหมาะสม[12] จากผลการศึกษาความเป็นไปได้ของบริษัทที่ปรึกษา Burns and Roe Asia Ltd จากสหรัฐฯ พบว่ามีพื้นที่ก่อสร้างโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ 14 แห่งในหกจังหวัด[13] มีการใช้เงินทุน 38 ล้านเหรียญ เพื่อจ้างบริษัททำการศึกษาความเป็นไปได้ โดยเป็นเงินที่มาจากกองทุนอนุรักษ์พลังงาน และกฟผ.[14] ทั้งนี้ไม่รวมถึงขั้นตอนทั้งหมดของการพัฒนาโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ ตั้งแต่การเตรียมพร้อม การก่อสร้าง การปลดระวาง และขั้นตอนหลังการปลดระวาง ซึ่งจำเป็นต้องกำหนดงบประมาณที่เหมาะสมเพื่อความปลอดภัยในระยะยาว

ยกตัวอย่างเช่น การพัฒนาเครื่องปฏิกรณ์ Olkiluoto 3 ในฟินแลนด์ ต้องประสบความล่าช้าหลายครั้ง และจัดทำได้สำเร็จหลังกำหนดเวลากว่า 12 ปี ทำให้เกิดต้นทุนส่วนเกินมหาศาล โดยประมาณการณ์ต้นทุนการก่อสร้างของ Olkiluoto 3 อยู่ที่อย่างน้อย 8.5 พันล้านยูโร ซึ่งถือว่าเป็นการก่อสร้างที่แพงสุดเป็นอันดับสองในประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ รองจากการก่อสร้างโรงแรมที่กรุงเมกกะ[15]

แต่การตัดแผนพลังงานนิวเคลียร์ออกไป ทำให้กลุ่มสนับสนุนพลังงานนิวเคลียร์ไม่พอใจ ในบทความสั้นเกี่ยวกับ การวิเคราะห์แผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้า 2561 ซึ่งตัดพลังงานนิวเคลียร์ออกไป ของอัมพิกา อภิชัยบุคคล ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านพัฒนาระบบบริหารจัดการด้านพลังงาน​ปรมาณู สำนักงานปรมาณูเพื่อสันติ ได้เขียนไว้ว่า

“แผน PDP 2550-2558 เคยกำหนดให้โรงไฟฟ้านิวเคลียร์เป็นหนึ่งในแหล่งพลังงานทางเลือก เพื่อเป็นโรงไฟฟ้าหลัก ซึ่งจะทำให้เกิดความต่อเนื่องของความร่วมมือในการพัฒนาเทคโนโลยีนี้ รวมทั้งการพัฒนาระเบียบ ความร่วมมือระหว่างประเทศ การมีส่วนร่วมในสนธิสัญญาและอนุสัญญาระหว่างประเทศ และการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ การกำหนดไม่ให้มีโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ในแผน PDP จึงตรงข้ามกับนโยบายที่จะลดก๊าซเรือนกระจก และเป็นการลดบทบาทและศักยภาพของประเทศไทยในการพัฒนาเทคโนโลยีนิวเคลียร์”[16]

บทความยังกล่าวเน้นต่อไปว่า

“การพัฒนาโรงไฟฟ้านิวเคลียร์สำหรับผลิตไฟฟ้าในปัจจุบัน ต้องใช้เวลาอย่างน้อย 10-15 ปี ด้วยเหตุดังกล่าวหากไม่มีการดำเนินงานตามนโยบายต่อไป จะทำให้ประเทศเสียโอกาสในการใช้พลังงานทางเลือกเป็นโรงไฟฟ้าหลัก รวมทั้งการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์และองค์ความรู้เกี่ยวกับเทคโนโลยีนิวเคลียร์”[17]

ข้อร้องเรียนข้างต้นชี้ว่า ยังจำเป็นต้องมีการบรรจุพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทยเป็นส่วนหนึ่งของแผน PDP เพื่อประกันให้เกิดการผลิตไฟฟ้าของประเทศ การใช้คำว่า “พลังงานทางเลือก” เพื่ออธิบายถึงพลังงานนิวเคลียร์ ทำให้ดูเหมือนเป็นพลังงานที่มีความหวังและเป็นการมองโลกในแง่ดี แม้ว่าอาจจะมีผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมในระยะยาว

การต่อต้านในพื้นที่สำหรับแผนการพัฒนาเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัย ที่ อ.องครักษ์

ประเทศไทยมีเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัย ขนาด 2 เมกะวัตต์เพียงแห่งแรกและแห่งเดียวที่บางเขน กรุงเทพฯ โดยเริ่มดำเนินงานตั้งแต่ปี 2505[18] เนื่องจากเครื่องปฏิกรณ์นี้มีอายุ 59 ปี และใกล้สิ้นสุดวาระการใช้งานในอีกไม่กี่ปีข้างหน้า จึงมีข้อเสนอให้จัดทำเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัยขนาด 20 เมกะวัตต์ ที่ อ.องครักษ์ จ.นครนายก ซึ่งต่อมามีการชะลอโครงการไปกว่า 10 ปีที่แล้ว[19] ต่อมาทาง สถาบันเทคโนโลยีนิวเคลียร์แห่งชาติ (สทน.) [20] – องค์การมหาชนภายใต้รัฐบาลได้รื้อฟื้นโครงการนี้[21] ทางสถาบันอ้างว่าเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัยขนาดใหญ่เครื่องนี้ จะเป็นประโยชน์ด้านการแพทย์ ดังที่ระบุด้านล่าง

“เหตุผลสำหรับการสร้างเครื่องปฏิกรณ์ใหม่ ก็คือจะเป็นการช่วยให้ประเทศประหยัดเงิน มิฉะนั้นจะต้องเสียตค่าใช้จ่ายไปกับการนำเข้าผลิตภัณฑ์กัมมันตรังสีเพื่อรักษาโรคมะเร็ง”[22]

อย่างไรก็ดี ทางสำนักงานปรมาณูเพื่อสันติได้ฟ้องคดีต่อบริษัท General Atomics (GA) ซึ่งทำให้เกิดปัญหาด้านความโปร่งใสสำหรับเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัยที่ อ.องครักษ์

จนถึงปัจจุบัน คดีที่ฟ้องยังไม่ถึงจุดสิ้นสุด[23] นอกจากนั้น เครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัยแห่งนี้ยังตั้งอยู่ในเขตชุมชนและพื้นที่เกษตรกรรม โดยตั้งอยู่ห่างจากแม่น้ำนครนายกเพียง 600 เมตร[24] ทั้งยังมีคำถามเกี่ยวกับการจัดการกากกัมมันตรังสีและการมีส่วนร่วมของสาธารณะในโครงการนี้

สุธีร์ รัตนมงคลกุล หัวหน้าภาควิชาเวชศาสตร์ป้องกันและสังคม มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ อ.องครักษ์ กล่าวว่า มีความพยายามที่จะก่อสร้างเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัย ที่ อ.องครักษ์มาสามครั้ง โดยในครั้งแรกเมื่อปี 2542 แต่ต้องพับโครงการไปเนื่องจากปัญหาการทุจริตและการต่อต้านจากชาวบ้าน ครั้งที่สองเกิดขึ้นเมื่อปี 2555 แต่ก็ต้องหยุดโครงการไปเนื่องจากการเปลี่ยนตัวรัฐมนตรี มีการรื้อฟื้นโครงการนี้ใหม่เมื่อปี 2561 และมีการจัดการรับฟังความเห็นของประชาชนเมื่อเดือนธันวาคมในปีเดียวกัน 

“ปัจจุบันเรามีเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัย ขนาด 2 เมกะวัตต์อยู่แล้ว เรายังไม่มีที่มากพอสำหรับเก็บกากกัมมันตรังสีเลย คำถามคือ ถ้าจะมีเครื่องปฏิกรณ์ที่ใหญ่ขึ้นอีก 10 เท่า เราจะต้องใช้ที่อีกมากแค่ไหนเพื่อเก็บกากกัมมันตรังสีได้อย่างปลอดภัย?” สุธีร์กล่าว

ประสงค์ ปานศรี สมาชิกเครือข่ายรักษ์นครนายกมรดกธรรมชาติ กล่าวว่า ก่อนจะทำโครงการใด ๆ ต้องมีการประเมินต้นทุนให้คุ้มค่าก่อน การประเมินโครงการเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัย ที่ อ.องครักษ์ อยู่บนพื้นฐานข้อมูลเก่าตั้งแต่ปี 2553 โดยไม่คำนึงถึงการเปลี่ยนแปลงด้านประชากรหรือความหนาแน่นของประชากรในพื้นที่รอบโครงการ ส่วนการประเมินครั้งใหม่ในปี 2560 และ 2563 เกิดขึ้นโดยเป็นความลับและไม่มีส่วนร่วมจากประชาชน จึงจำเป็นต้องมีการวิเคราะห์ต้นทุนกำไรในระยะยาวเช่นกัน หากไม่มีการพิจารณาพื้นที่รองรับกากกัมมันตรังสี ก็ไม่มีสถานที่จัดเก็บอย่างถาวร   

“การประเมินต้นทุนกำไรเหล่านี้ ตั้งอยู่บนพื้นฐานข้อมูลเก่า ส่วนการประเมินอีกสองครั้งไม่ได้เปิดให้ประชาชนมีส่วนร่วม จึงไม่ควรเดินหน้าโครงการนี้ต่อไป” ประสงค์ กล่าว

สันติ โชคชัยชำนาญกิจ กลุ่มจับตาพลังงาน ซึ่งได้ติดตามข้อมูลพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทยมา 20 ปี กล่าวว่า กลุ่มสนับสนุนพลังงานนิวเคลียร์ยังคงไม่หยุดการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์เพื่อรองรับเทคโนโลยีนิวเคลียร์ ยกตัวอย่างเช่น ในปี 2551 มีการจัดตั้งหน่วยงานด้านพลังงานนิวเคลียร์เป็นการเฉพาะ ที่มีชื่อว่าสำนักงานพัฒนาโครงการพลังงานนิวเคลียร์ (NPPDO) แต่ยกเลิกไปในเวลาต่อมา

เครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัยที่บางเขนที่มีอายุเกือบ 60 ปี กำลังจะหยุดเดินเครื่อง แต่ไม่สามารถเคลื่อนย้ายเครื่องปฏิกรณ์ออกไปได้ เนื่องจากมีการปนเปื้อนด้านกัมมันตรังสี ดังนั้น จึงมีแผนการก่อสร้างเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัย ขนาด 20 เมกะวัตต์แห่งใหม่ที่ อ.องครักษ์ จ.นครนายก ตามการผลักดันของ สทน. ซึ่งถ้าประสบความสำเร็จ พื้นที่แห่งนี้จะเป็นแหล่งพัฒนาทรัพยากรมนุษย์เพื่อรองรับพลังงานนิวเคลียร์ แต่ก็เป็นโครงการที่ถูกต่อต้านจากคนในพื้นที่

เครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัยผลิตกากกัมมันตรังสีเช่นกัน

เป็นที่ทราบกันดีว่าการวิจัยโดยใช้เครื่องปฏิกรณ์ จำเป็นต้องอาศัยแร่ยูเรเนียมในการปฏิบัติการ ในทำนองเดียวกันกับการเดินเครื่องโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ ด้วยเหตุดังกล่าว ความปลอดภัยและการกำจัดกากกัมมันตรังสีจึงยังคงเป็นข้อกังวลสำคัญสำหรับคนในพื้นที่และประชาชนทั่วไป ซึ่งจะเป็นผู้แบกรับผลกระทบหากเกิดภัยพิบัติขึ้นมา อีกประเด็นหนึ่ง คือ การกำจัดกากกัมมันตรังสี ซึ่งต้องใช้เวลา เป็นกระบวนการทางเทคนิคที่ซับซ้อน และต้องใช้เงินจำนวนมาก ขึ้นอยู่กับขนาดของภัยพิบัติที่เกิดขึ้น การกำจัดกากกัมมันตรังสีภายหลังหายนะที่ฟุกุชิมะเป็นตัวอย่าง ซึ่งคาดการณ์ว่าต้องมีการใช้เงินประมาณ 2 แสนล้านเหรียญ และใช้เวลาอย่างน้อย 30-40 ปี ทั้งนี้ ยังไม่รวมการจ่ายเงินชดเชย การลดความปนเปื้อนของสิ่งแวดล้อม และการจัดเก็บกากกัมมันตรังสีในระยะกลาง[25] แม้จะมีข้อกังวลเหล่านี้ และแม้จะมีทางเลือกอื่นที่ดีกว่า เมื่อเร็ว ๆ นี้รัฐบาลญี่ปุ่นได้ตัดสินใจที่จะปล่อยน้ำซึ่งมีกากกัมมันตรังสี 1.23 ล้านตันลงสู่มหาสมุทรแปซิฟิก[26] ซึ่งแสดงให้เห็นอย่างชัดเจนถึงการขาดความรับผิดชอบของรัฐบาล ในการบำบัดกากกัมมันตรังสีที่เป็นอันตรายร้ายแรง ซึ่งอาจปนเปื้อนห่วงโซ่อาหารในระบบนิเวศของโลก  

ปัจจุบันกากกัมมันตรังสีจากเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัยที่บางเขน ถูกเก็บไว้ในบริเวณใกล้กับมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ห่างจากสนามบินนานาชาติดอนเมืองเพียง 8 กิโลเมตร ซึ่งที่ตั้งเช่นนี้ไม่สอดคล้องตามมาตรฐานความปลอดภัยระหว่างประเทศ ซึ่งกำหนดให้เครื่องปฏิกรณ์ต้องตั้งอยู่ห่างจากสนามบินอย่างน้อย 16 กิโลเมตร[27] ที่จัดเก็บกากกัมมันตรังสีอีกแห่งหนึ่งอยู่ที่บริเวณคลอง 5 ปทุมธานี แต่มีพื้นที่จำกัด นอกจากนั้น ยังมีการขนส่งกากกัมมันตรังสีไปเก็บไว้ที่อาคารของ สทน. ที่ อ.องครักษ์โดยไม่แจ้งให้ประชาชนทราบ[28] ทั้งนี้ มีการเปิดโปงโดยกลุ่มต่อต้านนิวเคลียร์ในพื้นที่ที่นครนายก ซึ่งได้ไปกางเต็นท์นอนที่หน้า สทน. เป็นเวลาสองวัน (ระหว่างวันที่ 4-5 ตุลาคม 2562) เพื่อขอให้มีการสอบสวนการจัดเก็บกากกัมมันตรังสีเหล่านี้[29]

ก่อนจะเกิดหายนะที่ฟุกุชิมะ ประเทศไทยตื่นตัวที่จะสร้างโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ อย่างไรก็ดี จนถึงปัจจุบัน ยังไม่มีการระบุถึงข้อมูลเกี่ยวกับแหล่งแร่ยูเรเนียมและที่จัดเก็บแท่งเชื้อเพลิงนิวเคลียร์ที่ใช้แล้ว รวมทั้ง แหล่งที่มาของยูเรเนี่ยม และสถานที่ที่จะจัดเก็บก็ยังไม่มีการกำหนด ทั้งนี้ มีการเสนอ 3 ทางเลือกในบทความ “Poster Session” ของ ทบวงการพลังงานปรมาณูระหว่างประเทศ (IAEA): (1) การจัดเก็บในสระน้ำที่เปียกและถังบรรจุที่แห้ง (2) การจัดเก็บแบบรวมศูนย์เป็นการชั่วคราว และ (3) ที่จัดเก็บถาวร[30]

อย่างไรก็ดี เป็นที่น่ากังวลเพราะมีงานศึกษาจำนวนหนึ่งที่ระบุถึงปัญหาในการจัดการและการคุ้มครองกากกัมมันตรังสี ในประเทศที่มี “วัฒนธรรมด้านความปลอดภัย” ที่ยังอยู่ระหว่างการถกเถียง ศักยภาพในการจัดการโรงไฟฟ้านิวเคลียร์จึงยังคงเป็นข้อกังวลสำคัญ ดังที่ Tira Foran นักวิจัยที่ CSIRO Ecosystem Science กรุงแคนเบอร์รา ออสเตรเลีย กล่าวว่า

“ในขณะที่ประเทศไทยกำลังหันไปสนใจพลังงานนิวเคลียร์ โดยให้เหตุผลว่าเป็นทางเลือก “สีเขียว” เพื่อจำกัดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก เราต้องทำความเข้าใจมากขึ้นเกี่ยวกับความเสี่ยงและโอกาสของการขยายพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศที่มีศักยภาพจำกัดอย่างประเทศไทย"[31]  

ด้วยเหตุดังกล่าว หากประเทศไทยเลือกที่จะผลิตพลังงานจากนิวเคลียร์ จะทำให้เกิดปัญหาการจัดเก็บกากกัมมันตรังสีอย่างใหญ่หลวง จำเป็นต้องมีขั้นตอนปฏิบัติเพื่อความปลอดภัยอย่างเข้มงวด แต่ก็เป็นที่น่าสงสัยว่าประเทศไทยจะสามารถดำเนินการด้วยเทคโนโลยีที่ก้าวหน้าเช่นนั้นได้หรือไม่ 

การสร้างการยอมรับและการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์สำหรับพลังงานนิวเคลียร์

พลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทยถูกประชาชนต่อต้านมาตลอด แม้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องพยายามส่งเสริม “วัฒนธรรมแห่งความปลอดภัย” เพื่อสนับสนุนการสร้างโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ ที่ผ่านมาหน่วยงานที่สนับสนุนพลังงานนิวเคลียร์ได้พยายามส่งเสริมการศึกษาและการอบรมทั้งที่มาจากในและนอกประเทศ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นหนึ่งในสถาบันการศึกษาแห่งแรก ๆ ที่ให้การศึกษาเรื่องนี้ที่คณะวิศวกรรมศาสตร์ เป็นโครงการที่จัดทำขึ้นระหว่าง กฟผ. กับสำนักงานปรมาณูเพื่อสันติในปี 2511 เพื่อสนับสนุนให้วิศวกรของ กฟผ.มีความรู้ที่ทันสมัย และได้ไปศึกษาในต่างประเทศโดยเฉพาะเกี่ยวกับเทคโนโลยีนิวเคลียร์[32]  

ตามรายงานข่าวของ Nikkei แหล่งข่าวจากกระทรวงพลังงานให้ข้อมูลว่า พวกเขาได้ส่งเจ้าหน้าที่ไปต่างประเทศ เพื่อศึกษาเทคโนโลยีนิวเคลียร์ รวมทั้งในประเด็นการยอมรับของประชาชนในญี่ปุ่นและประเทศอื่น ๆ ดังนี้ [33]

"เราได้ส่งบุคลากรไปเข้ารับการอบรมในประเทศต่าง ๆ ซึ่งมีเทคโนโลยีนิวเคลียร์ และพิจารณาที่จะลงทุนในประเทศไทย พวกเขาให้โอกาสเราในการเข้าร่วมการสัมมนาและการอบรมในหลายประเด็นเกี่ยวกับพลังงานนิวเคลียร์" เขากล่าวโดยอ้างถึงประเทศจีนและบางส่วนของยุโรป” อนันตพร กาญจนรัตน์ อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพลังงาน[34]

ประเทศไทยลงนามและให้สัตยาบันรับรองสนธิสัญญาห้ามอาวุธนิวเคลียร์ เมื่อวันที่ 20 กันยายน 2560 และมีผลบังคับใช้เมื่อวันที่ 22 มกราคม 2564[35] บางคนอาจกล่าวว่า การสร้างโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ในประเทศไทยเพื่ออนาคตของประเทศเป็นสิ่งที่ชอบธรรม เนื่องจากประเทศไทยสัญญาที่จะใช้เทคโนโลยีนี้เพื่อสันติเท่านั้น นอกจากนั้น ประเทศไทยยังเป็นสมาชิกผู้ก่อตั้ง ASEANTOM (เครือข่ายหน่วยงานกำกับดูแลการใช้พลังงานปรมาณูในภูมิภาคอาเซียน) ซึ่งเป็นไปตามสนธิสัญญาเขตปลอดอาวุธนิวเคลียร์เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พ.ศ. 2514 (SEANWFZ) ซึ่งเน้นการใช้วัสดุและสถานที่เกี่ยวกับนิวเคลียร์อย่างสันติ โดยไม่มีอคติ ตามที่กำหนดในข้อ 4 ของบทที่ว่าด้วย “สิทธิของรัฐภาคีในการใช้พลังงานนิวเคลียร์ โดยเฉพาะเพื่อการพัฒนาและเศรษฐกิจและความก้าวหน้าด้านสังคม"[36]

ในฐานะเป็นหนึ่งในสมาชิก ASEANTOM ประเทศไทยได้เข้าร่วมในการอบรมที่เกี่ยวข้อง เพื่อส่งเสริมความปลอดภัย ความมั่นคง และมาตรการป้องกัน โดยเน้นที่ความมั่นคงปลอดภัยของสารกัมมันตรังสีและการเตรียมพร้อมและการรับมือกับภาวะฉุกเฉิน[37]

คณะรัฐมนตรีไทยได้มีมติให้ความเห็นชอบกับร่างนโยบายและแผนยุทธศาสตร์ว่าด้วยการพัฒนาพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทย พ.ศ. 2560–2569[38] แหล่งข่าวที่สำนักงานปรมาณูเพื่อสันติเปิดเผยถึงความสำคัญของแผนดังต่อไปนี้ 

"นโยบายและแผนยุทธศาสตร์ว่าด้วยการพัฒนาพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทย มีเป้าหมายเพื่อสร้างความเชื่อมั่นกับประชาคมระหว่างประเทศในการใช้พลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทย แผนนี้มีความสำคัญต่อความมั่นคงปลอดภัยในการใช้ประโยชน์จากพลังงานนิวเคลียร์ ทั้งในสถานการณ์ทั่วไปและสถานการณ์ฉุกเฉินซึ่งมีการแพร่ของกัมมันตรังสี ทั้งยังเน้นการสร้างความเข้มแข็งให้ระบบการผลิต การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ โครงสร้างพื้นฐานด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ซึ่งจะช่วยขยายองค์ความรู้ในสังคมไทย และสร้างความเชื่อมั่นด้านความปลอดภัยในการใช้ประโยชน์จากพลังงานนิวเคลียร์ตามยุทธศาสตร์หลักทั้งสี่ด้านได้แก่ (1) ความร่วมมือด้านนิวเคลียร์ (2) การกำกับดูแลและความปลอดภัยเกี่ยวกับพลังงานนิวเคลียร์ (3) การผลิตและการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ และโครงสร้างพื้นฐานด้านพลังงานนิวเคลียร์ และ (4) พลังงานนิวเคลียร์เพื่อการพัฒนาประเทศ” ดร.อัจฉรา วงศ์แสงจันทร์ สำนักงานปรมาณูเพื่อสันติกล่าว[39]

จากมุมมองของฝ่ายที่สนับสนุนพลังงานนิวเคลียร์ ข้อความข้างต้นบ่งบอกบทบาทที่สำคัญอย่างยิ่งของพลังงานนิวเคลียร์ต่อการพัฒนาประเทศ แต่จากมุมมองของผู้ต่อต้านพลังงานนิวเคลียร์ พวกเขาเห็นว่าแหล่งพลังงานนี้เป็นแนวโน้มที่สวนทางกับแนวโน้มระดับโลกที่หันมาใช้พลังงานหมุนเวียนมากขึ้น

พลังงานนิวเคลียร์มีอนาคตในประเทศไทยหรือไม่?

เยอรมนีได้กำหนดกรอบเวลาที่จะยกเลิกการใช้โรงไฟฟ้านิวเคลียร์ทุกแห่งภายในปี 2565 เพื่อเปลี่ยนผ่านไปสู่พลังงานหมุนเวียน อันที่จริงขบวนการลดการใช้พลังงานนิวเคลียร์ในเยอรมนี เริ่มต้นตั้งแต่หลายทศวรรษก่อนที่รัฐบาลของแองเจลา แมร์เกิล จะตัดสินใจยกเลิกโครงการนิวเคลียร์ทั้งหมด ภายหลังเหตุหายนะที่ฟุกุชิมะที่ญี่ปุ่น[40] เบลเยียมและสวิตเซอร์แลนด์ก็มีแผนยกเลิกการใช้พลังงานนิวเคลียร์เช่นกัน[41]

ในขณะที่ผู้สนับสนุนพลังงานนิวเคลียร์ยังคงมองว่าพลังงานนิวเคลียร์เป็นแหล่งผลิตไฟฟ้าที่มีคาร์บอนต่ำ ให้ความมั่นคงด้านพลังงาน และสามารถบรรเทาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศได้ แต่อันที่จริงการใช้พลังงานนิวเคลียร์กำลังลดลง รายงานของ IAEA ระบุว่า “โดยภาพรวมแล้ว การคาดการณ์ใหม่ชี้ว่า พลังงานนิวเคลียร์กำลังประสบปัญหาในการรักษาสถานะที่เป็นส่วนหนึ่งของแหล่งพลังงานผสมผสานของโลก”[42] รายงานสถานะของอุตสาหกรรมพลังงานนิวเคลียร์โลกปี 2563 ยังชี้ว่า พลังงานนิวเคลียร์กำลังอยู่ในช่วงขาลง สวนทางกับพลังงานหมุนเวียนซึ่งเป็นที่นิยมมากขึ้น  

“การพัฒนาและผลิตพลังงานหมุนเวียน ได้รับผลกระทบจากการระบาดของโรคโควิด-19 น้อยกว่าเมื่อเทียบกับพลังงานนิวเคลียร์ ในช่วงไตรมาสแรกของปี 2563 แหล่งพลังงานหมุนเวียนได้เพิ่มขึ้นประมาณ 3% ในขณะที่มีการเพิ่มขึ้นเป็นจำนวน 1.5% เมื่อคิดเป็นสัดส่วนแหล่งผลิตพลังงานโลก ในขณะที่แหล่งพลังงานนิวเคลียร์ลดลงประมาณ 3%”[43]

ตามข้อมูลของสันติ โชคชัยชำนาญกิจ กลุ่มจับตาพลังงาน ไม่มีความจำเป็นเร่งด่วนสำหรับพลังงานนิวเคลียร์ในประเทศไทยในตอนนี้ และไม่น่าจะเป็นประเด็นที่มีความสำคัญในระดับชาติในอีกหลายปีข้างหน้า ด้วยเหตุผลประการต่าง ๆ ประการแรก รัฐบาลไม่ได้ให้ความสนใจมากนักกับเทคโนโลยีนิวเคลียร์ เนื่องจากไปให้ความสำคัญกับโครงการอื่น ๆ รวมทั้งการสร้างเขื่อนในลาวเพื่อสร้างความหลากหลายของแหล่งพลังงาน นอกจากนั้น ในช่วง 4-5 ปีที่ผ่านมา ประเทศไทยมีพลังงานสำรองเหลือเป็นจำนวนมาก โดยคิดเป็นเกือบ 60% ซึ่งสามารถใช้ได้ในระยะ 10 ปีข้างหน้า เป็นข้อเท็จจริงที่ไม่อาจปฏิเสธได้ว่า รัฐบาลไทยต้องยอมรับว่าจะทำให้เกิดการสูญเสียทั้งเวลาและการดำเนินงาน หากไปเพิ่มจำนวนปริมาณไฟฟ้าสำรอง ซึ่งที่ผ่านมาก็มีมากเกินพออยู่แล้ว

นอกจากนั้น ตามข้อมูลของ Energy News Center การเติบโตด้านเศรษฐกิจของประเทศไทยยังไม่ตรงตามที่คาดหมาย อันเป็นผลมาจากโรคโควิด-19 ทำให้ปริมาณไฟฟ้าสำรองเพิ่มขึ้นเป็นกว่า 50% เมื่อเทียบกับปริมาณตามมาตรฐานที่ 15% ทำให้มีปริมาณไฟเหลือเป็นจำนวนมาก โดยที่ประชาชนต้องแบกรับค่าไฟ และจะเป็นภาระเพิ่มเติมกับครัวเรือนต่าง ๆ[44]

ประการที่สอง ประชาชนไม่สนับสนุนพลังงานนิวเคลียร์ ไม่คุ้มกับงบประมาณและความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้น รวมทั้งในบรรยากาศทางการเมืองของประเทศไทย รัฐบาลส่งเสริมให้เกิดการผูกขาดด้านพลังงาน โดยผ่านการผลักดันโครงการผู้ผลิตไฟฟ้าอิสระ (IPP) ที่เป็นโรงไฟฟ้าพลังงานก๊าซธรรมชาติ จึงไม่ได้ให้ความสำคัญกับพลังงานนิวเคลียร์ หรือไม่ได้สนใจกับปริมาณไฟฟ้าสำรอง โดยเน้นส่งเสริมโรงไฟฟ้าก๊าซธรรมชาติ ซึ่งจะทำให้การนำเข้าก๊าซธรรมชาติเพิ่มขึ้น สันติ โชคชัยชำนาญกิจ กล่าวว่า

“ในปัจจุบัน โรงไฟฟ้านิวเคลียร์ไม่ได้เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นทั่วโลก แต่เป็นพลังงานของอดีต ไม่ใช่พลังงานของอนาคต แต่รัฐบาลยังคงพยายามผลักดันเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัย ในขณะที่โรงไฟฟ้านิวเคลียร์ประสบความถดถอย ปัจจุบันรัฐบาลพยายามมุ่งเน้นก๊าซธรรมชาติซึ่งกลายเป็นแหล่งเชื้อเพลิงสำคัญในโลก ในช่วงที่กำลังเปลี่ยนผ่านจากเชื้อเพลิงฟอสซิลเป็นพลังงานหมุนเวียน”

ธารา บัวคำศรี กรีนพีซ ประเทศไทย กล่าวว่า เมื่อมองแนวโน้มระดับโลกเกี่ยวกับพลังงานนิวเคลียร์ มีข้อถกเถียงว่าจะเป็นทางออกด้านความมั่นคงของพลังงานหรือไม่ กลุ่มผู้สนับสนุนพลังงานนิวเคลียร์กล่าวว่า พลังงานนิวเคลียร์จะช่วยบรรเทาปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เนื่องจากไม่ก่อให้เกิดก๊าซเรือนกระจก แต่ก็เป็นประเด็นที่มีข้อถกเถียง และต้องมีการแลกเปลี่ยนเพิ่มเติมในบริบทของภาวะโลกร้อน โรงไฟฟ้านิวเคลียร์สามารถสร้างได้เร็วพอในเวลาอย่างน้อย 10 ปี เพื่อบรรเทาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศได้หรือไม่?

ธารา เสริมว่า ในประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา ประเทศไทยมีพลังงานสำรองล้นเกินอยู่เสมอ พลังงานนิวเคลียร์จึงไม่ใช่คำตอบที่แท้จริงในแง่ที่เป็นแหล่งเชื้อเพลิงที่ผลิตไฟฟ้าเข้าระบบสายส่ง และเพื่อบรรเทาวิกฤตด้านสภาวะภูมิอากาศ เราต้องตระหนักว่า พลังงานนิวเคลียร์มาพร้อมกับความเสี่ยงที่อาจยังไม่เกิดขึ้นในรุ่นคนของเรา แต่อาจเกิดขึ้นในรุ่นคนต่อไป รวมทั้งการจัดการกากกัมมันตรังสีและความปลอดภัย  

“ผมคิดว่าหากมีการคำนวณอย่างถูกต้อง หรือมีเทคโนโลยีนิวเคลียร์ใหม่ ๆ ก็ขึ้นอยู่กับว่าประชาชนและชุมชนไว้วางใจรัฐบาลหรือไม่ เราได้เห็นถึงสิ่งที่เกิดขึ้นที่ฟุกุชิมะ ซึ่งเป็นประเทศที่มีวัฒนธรรมความปลอดภัยและมีวินัยระดับสูง แต่ก็ยังเกิด [หายนะขึ้นมา] มีคนบอกว่าเพราะญี่ปุ่นเป็นที่ตั้งของรอยเลื่อน [ประเทศไทย] จึงไม่เหมือนกับฟุกุชิมะ เป็นการพูดที่ง่ายเกินไป ผมคิดว่า [โรงไฟฟ้านิวเคลียร์] ไม่เหมาะสมกับอนาคตของพลังงานที่ยั่งยืนในประเทศไทย”

อย่างไรก็ดี สุธีร์ รัตนมงคลกุล หัวหน้าภาควิชาเวชศาสตร์ป้องกันและสังคม มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ อ.องครักษ์ บอกว่า หน่วยงานที่เกี่ยวข้องยังคงสนับสนุนการก่อสร้างเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัย เพื่อตอบสนอง โครงการระเบียงเศรษฐกิจตะวันออก (EEC) นอกจากนั้น ถ้าพวกเขาสร้างเครื่องปฏิกรณ์ปรมาณูวิจัยใหม่ได้ จะทำให้เกิดการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์และเทคโนโลยีนิวเคลียร์

สันติ โชคชัยชำนาญกิจ ยังชี้ให้เห็นว่า ที่ผ่านมามีความพยายามส่งเสริมพลังงานสะอาดในบรรดาผู้กำหนดนโยบายของไทย แต่ปัญหาที่แท้จริงคือการผูกขาดการผลิตไฟฟ้า ซึ่งต้องได้รับการแก้ไข ไม่เช่นนั้น จะยังคงมีปัญหาเกี่ยวกับต้นทุนค่าไฟฟ้าและสิ่งแวดล้อมต่อไป นอกจากนั้น พลังงานหมุนเวียนต้องพึ่งพาเงินสนับสนุนจากรัฐบาล การลงทุนในพลังงานหมุนเวียนไม่ได้หมายความว่าผู้ที่ลงทุนจะมีความตระหนักด้านสิ่งแวดล้อม นอกจากนั้น ในแง่การบริโภคพลังงาน แม้ว่าจะมีแหล่งพลังงานที่สะอาดขึ้น แต่ก็ไม่มีประโยชน์ถ้าไม่มีการจัดการพลังงานที่มีประสิทธิภาพ ด้วยเหตุดังกล่าว จึงต้องแก้ไขปัญหาการผูกขาดพลังงาน ก่อนที่จะเน้นที่ประเด็นประสิทธิภาพพลังงาน 

ธารา บัวคำศรี กล่าวเสริมว่า แม้ว่าพลังงานหมุนเวียนจะเริ่มมีการพัฒนาขึ้นบ้างในประเทศไทย แต่ยังคงต้องพึ่งพาบริษัทเอกชนขนาดใหญ่ที่มีศักยภาพในการลงทุน อย่างไรก็ตาม พลังงานหมุนเวียนเป็นหนทางที่ประเทศไทยควรพัฒนา ไม่ใช่เรื่องการเลือกเทคโนโลยีใดเทคโนโลยีหนึ่ง หากแต่ต้องเป็นระบบพลังงานหมุนเวียนที่สะอาด เป็นองค์รวมและกระจายอำนาจ กล่าวคือ รัฐบาลหรือบริษัทควรลงทุนในระบบสายส่งอัจฉริยะ เพื่อให้ประชาชนสามารถขายไฟฟ้าเข้าสู่ระบบได้ หรือเพื่อสนับสนุนโครงการโซลาร์รูฟท็อป และระบบผลิตพลังงานร่วม ทั้งนี้เพื่อส่งเสริมแหล่งพลังงานที่ยั่งยืน

เขายังกล่าวต่อไปว่า พลังงานนิวเคลียร์เป็นโครงการที่ใช้เวลาก่อสร้างนาน ทั้งยังเสี่ยงที่ต้นทุนจะบานปลาย ถ้าโครงการเลื่อนออกไป จะทำให้ต้นทุนเพิ่มขึ้น 

“วันหนึ่ง เราจะตระหนักว่า โรงไฟฟ้านิวเคลียร์เป็นสิ่งที่ล้าสมัยในอีก 10-20 ปีข้างหน้า จนถึงตอนนั้น ความก้าวหน้าของเทคโนโลยีนิวเคลียร์จะเกือบยุติลง ที่ผ่านมามีการสร้างโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ใหม่เพียงไม่กี่แห่งในยุโรปและอเมริกา และมีโครงการก่อสร้างเพิ่มอีกเพียงไม่กี่แห่งในตะวันออกกลาง โรงไฟฟ้านิวเคลียร์ต้องใช้เวลาก่อสร้างหลายทศวรรษ จึงไม่สามารถแข่งขันกับพลังงานหมุนเวียนได้ ทำให้เกิดปัญหากับตลาดพลังงาน รวมทั้งโรงไฟฟ้านิวเคลียร์”

บทสรุป

กล่าวโดยสรุป พลังงานนิวเคลียร์ไม่เพียงมีราคาแพง หากยังเป็นโครงสร้างที่ซับซ้อน ใช้เวลานานเพื่อก่อสร้างเนื่องจากข้อกังวลด้านความปลอดภัยและความมั่นคง นอกจากนั้น ยังมีความเสี่ยงที่ไม่อาจจัดการได้เกี่ยวกับกากกัมมันตรังสี ซึ่งประเทศต่าง ๆ ยังไม่สามารถแก้ไขได้  

เพื่อค้นหาแหล่งพลังงานที่ดีกว่าพลังงานนิวเคลียร์ ประเทศไทยต้องให้ความสำคัญกับการยกเลิกการผูกขาดโครงสร้างการผลิตพลังงาน และส่งเสริมการอนุรักษ์พลังงาน ทางเลือกไปสู่พลังงานสะอาดและการกระจายโครงสร้างไฟฟ้า รวมทั้งพลังงานหมุนเวียน มีความสำคัญอย่างยิ่งในปัจจุบัน สำหรับการแก้ปัญหาวิกฤตสภาวะภูมิอากาศ และยังเป็นแหล่งพลังงานที่มีประสิทธิภาพและมีราคาเหมาะสมมากกว่าสำหรับประชาชนที่อยู่ห่างไกลที่ไม่มีสายส่ง

พลังงานนิวเคลียร์ถูกนำเสนอว่าเป็นทางเลือกที่แสนดี เป็นเทคโนโลยีที่พัฒนาแล้ว สามารถทำหน้าที่โรงไฟฟ้าหลักและเป็นทางออกให้กับวิกฤตสภาวะภูมิอากาศได้ อย่างไรก็ตาม คำอธิบายนี้ไม่ได้สะท้อนภาพรวมอย่างถูกต้อง เนื่องจากต้นทุนของการลงทุนและผลกระทบจากการก่อสร้างอยู่ในระดับที่สูงมาก การกำจัดกากกัมมันตรังสีเป็นสิ่งที่ไม่อาจคาดได้เลย หากเกิดอุบัติภัยขึ้นแบบโรงไฟฟ้าเชอร์โนบิล โรงไฟฟ้าทรีไมล์ไอแลนด์ และฟุกุชิมะ พลังงานนิวเคลียร์จะเป็นประโยชน์กับคนเพียงส่วนน้อย แต่ผลกระทบจากหายนะทางนิวเคลียร์จะเกิดขึ้นกับคนในรุ่นต่อไป และจะกระทบต่อสิ่งแวดล้อมเป็นเวลาหลายแสนปี ทำให้เกิดกากกัมมันตรังสีที่อันตรายและเป็นพิษในทุกขั้นตอนการผลิต รวมทั้งการทำเหมืองแร่ยูเรเนียมและการแปรรูปแท่งเชื้อเพลิงที่ใช้แล้ว[45] ข้ออ้างว่าพลังงานนิวเคลียร์จะช่วยแก้ไขวิกฤตสภาวะภูมิอากาศได้จึงไม่เหมาะสม

ด้วยเหตุดังกล่าว แม้ที่ผ่านมาจะมีการตัดพลังงานนิวเคลียร์ออกจากแผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้า แต่เรายังต้องจับตามองสถานการณ์ในประเทศไทย และความพยายามผลักดันพลังงานนิวเคลียร์ครั้งใหม่

ประวัติผู้เขียน

ทิพย์อักษร มันปาติ เป็นนักวิจัยซึ่งติดตามข้อมูลการพัฒนาพลังงานนิวเคลียร์ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จบปริญญาตรีจากคณะการสื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และหลักสูตรศิลปศาสตร์มหาบัณฑิต สาขาวิชาการพัฒนาระหว่างประเทศ (หลักสูตรนานาชาติ) จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ทิพย์อักษร เป็นคนเชื้อสายภูไท ในจังหวัดกาฬสินธุ์ ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย สามารถพูดภาษาภูไท ลาว ไทย และอังกฤษ ติดต่อได้ที่: tipakson.m@gmail.com